Sulawesi is één van de vijf grote ‘continent’ eilanden waar Indonesië onder andere uit bestaat. Het ligt ruwweg tussen Kalimantan (het voormalige Borneo) en de Molukken. Het heeft 4 provincies te weten: Zuid, Zuid-Oost, Centraal en Noord- Sulawesi. Dankzij de grillige vorm van Sulawesi, is er meer kustlijn dan welk ander Indonesisch eiland. Ook is geen enkel deel meer dan 90 kilometer verwijderd van de zee. Dit zorgt er voor dat je prima kunt duiken in Noord-Sulawesi.

SnorkelenDuiken.nl sprak met Roel Jong, die samen zijn vrouw Juud, eigenaar en manager is van Lumbalumba Resort, gelegen op op ongeveer een uur rijden vanaf Manado (Noord-Sulawesi). Roel woont al 28 jaar op het eiland en duikt al sinds 1986.

Dag Roel, kun je wat vertellen over het Lumbalumba Resort?

Lumbalumba Resort is een klein en gezellig duik- en snorkelresort in Manado . Het ligt in het hart van de wereldberoemde Koraal Driehoek. Met niet meer dan zes geriefelijke chalets (9 kamers), bieden we een ontspannen en flexibele atmosfeer met volle aandacht voor de persoonlijke wensen van onze gasten. Onze filosofie is eenvoudig. We kunnen alleen overleven als de gasten tevreden zijn. Daarom hebben we ervoor gekozen om klein te zijn. Alleen op die manier kunnen we de extra persoonlijke service geven waar men naar op zoek is.

We zijn ook een compleet resort met een prachtig “infinity” zwembad, eigen restaurant en bar. Het geheel is gesitueerd in een 3 hectare prachtig onderhouden botanische tuin. Het ligt op een heuvel en om bij je kamer te komen moet je wel wat trappen op. Dat is de prijs die je betaald voor één van de mooiste uitzichten die je in Manado kun vinden!

“Voor ons bent u niet zomaar een toerist. Voor u zijn we niet zomaar een duikresort.”

Wat vind jij het leukste aan snorkelen en duiken?

Ik vind zelf het leukste dat het iedere keer weer anders is. Je kunt al honderd keer op dezelfde plek zijn geweest, maar iedere keer is het weer anders. Iedere keer blijft een momentopname. Natuurlijk is dat stuk koraal min of meer hetzelfde, maar het leven erom heen is iedere keer weer anders. Ook zijn de omstandigheden natuurlijk niet altijd gelijk.
Het is altijd weer fascinerend en spannend wat je zult tegenkomen en nooit hetzelfde.
En het gaat ook nooit vervelen, want waar je in het begin vooral de grotere dingen ziet, ga je naarmate je langer bezig bent, steeds meer kleine dingen zien. Er gaat dan een totaal nieuwe wereld weer voor je open.

Het mooiste van hier duiken in Noord-Sulawesi is de enorme diversiteit die er is, de hoge kwaliteit van de koralen en vissen rijkdom en het gemak en bereikbaarheid. Wij hebben voor de deur van ons resort een mooi huisrif waar je zo het water in kan en heel makkelijk al enorm veel kunt zien.

Met de boot kunnen we nog veel meer plekken bereiken. Wat ook bijzonder is, is dat vrijwel alle duikplaatsen ook uitstekend geschikt zijn om te snorkelen. Bij ons op de boot zitten duikers en snorkelaars ook door elkaar heen.  De omstandigheden zijn over het algemeen eenvoudig. En snorkelaars zien vaak dezelfde dingen als de duikers die onder hun zitten.

Hoe zijn de condities om te duiken in Noord-Sulawesi?

Klimaat

Manado heeft een tropisch klimaat. Dat wil zeggen warm en vochtig. De gemiddelde maximum temperatuur is 34 graden Celsius  en de minimum temperatuur 20 graden Celsius. 
De temperatuur van het zeewater varieert van 27 graden tot 29 graden Celsius. Aan de de oppervlakte, dichtbij het rif, kan het tot boven de 30 graden Celsius oplopen.

Er zijn twee seizoenen, namelijk “het droge” en “het natte” seizoen. In het natte seizoen, van november tot april, brengt noordwesten wind wat koelere lucht en kan het stevig regen met af en toe een ruwe zee. Van mei tot oktober komt de wind uit het zuidwesten en is het droger. Omdat we zo dichtbij de evenaar liggen hebben we geen last van orkanen en cyclonen.

Het zicht is tussen de 15 tot 35 meter. Meer of minder zicht komt voor, maar is in zijn algemeenheid een uitzondering.

Landschap en kust

Het landschap van Noord Sulawesi is erg groen en heuvelachtig. Overal zie je diepe ravijnen vulkaantoppen en mooie vergezichten. In Tomohon zit je al snel op zo’n 1000 meter boven de zeespiegel.

De kustlijn is grillig en zijn vaak klifachtig en rotsig, maar er zijn ook prachtige stranden te vinden. Maar het is niet langs de hele kustlijn zoals in Nederland en de stranden zijn ook veel minder breed. Wat ook opvalt is dat veel stranden zwart zand hebben. Dat komt van de vele vulkanische activiteit in Noord Sulawesi. Maar er zijn ook prachtige witte stranden die door koraalzand zijn ontstaan.

Stromingen

Stromingen zijn normaal in het Bunaken park en hoewel soms sterk, zijn ze over het algemeen vrij mild. Vanwege de complexe geografie in combinatie met zeer diep water (meer dan twee kilometer) zijn stromingen erg moeilijk te voorspellen. Wanneer we sterke stroming verwachten gaan we daar waarschijnlijk niet duiken en zoeken een andere stek. Beginners hoeven niet bang te zijn want er zijn ook duikstekken met zo goed als geen stroming.

Vuistregel is dat we altijd met de stroming meeduiken. De boot volgt aan de oppervlakte en je hoeft als snorkelaar dus niet terug te zwemmen om weer op de boot te komen.
Duiken is mogelijk het hele jaar. De wateren rond Manado zijn gewoonlijk erg rustig en een vlakke zee is vrij normaal voor ons. Golven zijn zelden hoger dan een meter. In de periode  van december tot februari, als de westenwind begint te waaien kunnen er dagen zijn dat de boot niet uit kan varen door het slechte weer. In dat geval wachten we tot de omstandigheden verbeteren (meestal binnen een paar dagen). Als het er echt slecht uit blijft zien kunnen we altijd besluiten om in de Straat van Lembeh te gaan duiken aan de andere kant van Noord-Sulawesi. Maar in al de jaren dat we hier zijn is dat nog nooit gebeurd.

Soorten duiken

De meeste duikplekken doen we met de boot, maar we kunnen ook duiken vanaf de kant bij onze pier en haven. Als we met de boot naar Bunaken Marine park gaan kunnen we altijd wel rustige plekken vinden die in de luwte liggen. Stromingen komen veel voor, maar zijn niet echt storend omdat je gewoon met de stroom mee kunt gaan.

De meeste duik- en snorkelplekken rond Bunaken zijn steile wanden. Er boven ligt een vrij lang plateau rif dat met laag water deels droog komt te liggen. Maar op de overgang van plateau naar wand is het prachtig snorkelen en duiken. De duikers kunnen natuurlijk eenvoudig dieper gaan en blijven deels langs de wand. Maar aan het eind van de duik kunnen zij ook prachtig “uitduiken” op die overgang.

Met een beetje ervaring en wellicht wat oefening en training, kunnen snorkelaar overigens ook vrij eenvoudig dieper gaan. Natuurlijk niet zo lang als duikers met een tank, maar 10 tot 20 meter is vrij snel te leren (freediving).

Verder zijn er ook riffen die meer glooiend zijn en dus niet direct stijl naar beneden gaan.
Want buiten de duik en snorkel plekken van het Bunaken marine park, hebben we veel plekken die officieel niet bij het marinepark horen, maar ook zeer mooi zijn. Dan komen we ook uit bij het zogenaamde “muck diving” uit. Bij muck diving lijkt het in eerste instantie alsof er niets te zien is. Er zijn geen spectaculaire koralen en het lijkt als een saaie zandvlakte. Maar als je beter kijkt, en dan helpen de gidsen zeer, dan zie je allerlei bijzondere dieren. Het is vergelijkbaar met waar de Lembeh Strait bekend om is geworden.

Soortenrijkdom

De soortenrijkdom is in ons gebied het grootst van wat er in de wereld te vinden is. Dat gebied heet de Koraal Driehoek en wij zitten er middenin. Van groot tot klein vind je in dit gebied de meeste soorten. Alleen aan koraalrif bouwende soorten hier zijn er al meer dan 600 en ook meer dan 2000 soorten koraalvissen.

Onderwater zie je heel veel koraal kleurenpracht en veel vissen. Zowel in zwermen als in individueel. Anemoonvissen, vlindervissen, napoleons, rode tonijnen en makrelen, vleermuisvissen, zwartpunt- en witpunt haaien, koraalduivels, bladvissen, sepia’s en octopussen. En dan hebben we het nog niet over de duizenden ander soorten van onderwaterleven zoals schildpadden, krabben, kreeften, sponzen, garnalen, naaktslakken etc. Het is echt te veel om op te noemen.

Tijdens de boottrip naar de duik- en snorkelstekken komen we vaak grote groepen dolfijnen en grienden tegen. En af en toe ook zelfs potvissen.

Wat vind jij de mooiste plekken om te duiken Noord-Sulawesi?

Tanjung Kopi

“Tanjung” betekent “kaap” en “Kopi” is “koffie”. We hebben het hier dus over “kaap koffie” – en geloof ons als we zeggen dat het sterke koffie kan zijn! Zo rustig als andere duikstekken zijn met stromingen, zo uitdagend is Tanjung Kopi. Normaal gesproken brengen we hier geen beginnende duikers heen en zeker niet op de eerste dag. Ondanks de vaak sterke stroming is het een geweldige duikstek en persoonlijk mijn favoriet. Dankzij de stroming, is de kans op spectaculaire observaties zeer groot. Er is natuurlijk nooit 100% garantie, maar ontmoetingen met indrukwekkende scholen van grootoog makrelen, barracuda en tonijn zijn sterk aanwezig. Haaien, schildpadden en roggen laten je spelenderwijs zien hoe je je echt zou moeten gedragen in serieuze stroming.

Lekuan 1, 2 en 3

Lekuan 1 is de eerste van één van de meest fascinerende steile wanden die Bunaken biedt. Zeer uitgestrekt, zodat het in 3 gedeeltes is verdeeld, maar naar onze mening hadden dat er ook wel 7 of 8 mogen zijn. Deze werkelijk “wereld klasse” duikstek heeft alle noodzakelijke ingrediënten in zich. Grote vissen als tonijn, makrelen en haaien bij Lekuan I. Schildpadden, roggen, napoleon baarzen bij Lekuan II. Grote scholen vleermuisvis en middennacht poon op Lekuan 3. Lipvissen, keizersvissen, dwarrelende scholen met vindervissen, doktersvissen, egel en pompoenvissen, u zoekt, Lekuan bezorgt het. Overhangende kliffen, grillige koraal formaties, spelonken, anemonen, zeewaaiers, veersterren en tonsponzen. Fantastisch snorkelen ook op het rifplateau met veel mogelijkheden voor de macrofotograaf!

Popooh 1 en 2

Popooh is waar we het zuidelijke gedeelte van het Natuurreservaat Bunaken binnen komen. Interessante stekken met veel zacht koraal en ook veel macro onderwaterleven. Het is één van de plekken je waarschijnlijk pigmee zeepaardjes kan zien. In het algemeen is de stroming fors als de getijden wisselen,  maar daar tussen in, is het rustig en kalm. Snorkelen en muck diving is ook mogelijk.

Circus Critter

28 jaar geleden toen Juud en ik, onze eerste duikschool opende in Tasik Ria, Manado, een aantal jaren voordat Lumbalumba Diving Resort werd gebouwd, was het nog echt pionieren. Wij waren op zoek naar nieuwe duikplekken. En zeker meer in de buurt van het resort waar we toen onze duikschool hadden. Voor cursussen was het belangrijk om een stukje ondiep en rustig water te hebben in de buurt van de duikschool, want het zwembad van het resort was nog niet af.

Juud maakte destijds veel duiken met de videocamera en struinde op die manier de riffen voor de deur af. Tijdens één van die duiken kwam ze uit op een prachtige witte zandvlakte afgewisseld met geweldige koraal formaties.Het bleek perfect om de beschut water duiken te maken voor beginners, maar ook om derde duiken te maken als we terug kwamen vanBunaken of voor een nachtduik.

Het zogenaamde “muck- en critterduiken”was toen ook langzaam maar zeker in opkomst
en wat zat er veel daar! Het begon met het ontdekken van gewone zeepaardjes. Daarna kwamen de spookfluitvissen, alle kleuren bladvissen, de hengelaarsvissen en blauwpunt Octopus. Onnoemelijk veel krabben en garnalen soorten en uiteindelijk vonden we ook het Pygmee zeepaardje (Bargibanti).

Voordat ik definitief in duikland was aanbeland heb ik vele jaren in het circus gewerkt.
Toen we destijds een naam moesten bedenken voor deze geweldige duikstek, werd het dus: “Circus Critter“. En voor ons is dat nog steeds de echte naam! Echter in het Engels staat “Circus” normaal gesproken achter de circusnaam. Omdat er veel internationale publiek hier komt wordt de naam vaak omgedraaid in “Critter Circus“. Maar veel maakt het natuurlijk niet uit. Het blijft een prachtige plek om te duiken en alle mogelijk prachtige ontdekkingen te doen.

Heb je tot slot nog wat tips voor de beginnende snorkelaar of duiker?

Als je besluit om met snorkelen te beginnen, zoek dan eerst contact met een duikwinkel of duikschool met een goede reputatie. Koop een goede duikbril, een goede snorkel en goede vinnen. Onze ervaring is dat je eigen spullen waar je aan gewend bent, en of waar je de tijd voor genomen hebt om over te besluiten, veel fijner zijn dan dat je huurapparatuur gebruikt op je vakantie. Vaak is daar niet veel keus en heb je soms spullen die niet goed passen. Er is weinig meer vervelend dan een lekkend masker of slecht passende vinnen.

Vaak kun je de spullen tijdens een zwembad training ook wel uitproberen voordat je ze echt koopt. En eventueel kun je ook een dun wetsuit aanschaffen zodat je wat beter beschermd bent in het water. De temperatuur is meestal geen probleem hier, maar wel de zon. Ook al ben je met factor 50 waterproof ingesmeerd, dan nog kun je lelijk verbranden omdat je het amper merkt in het water.

Als je serieus wilt beginnen met duiken neem dan ook eerst contact op met een duikschool met goede reputatie. Wat voor soort organisatie het is maakt niet zoveel meer uit. Al die organisaties geven uitstekende opleidingen. Prijzen kunnen verschillen en als het erg goedkoop is zou je daar je vraagtekens bij kunnen zetten.

Over het algemeen is het belangrijk dat je voldoende training krijgt en daar heb je tijd voor nodig. Ga dus niet af op een slogan als: ‘Haal hier je duikbrevet in 2 of 3 dagen!” Dat klinkt verleidelijk en is daarom misschien ook goedkoper. Maar je hebt op termijn alleen je zelf er mee. Het kost gewoon tijd om de verschillende vaardigheden te leren en ook te begrijpen waarom je ze moet leren. In Nederland worden opleidingen vaak over een paar weekenden gegeven dus dan ben je er al langer mee bezig. Maar op tropische resorts is het vaak een paar dagen. Vijf dagen is dan echt minimaal als je helemaal vanaf het begin moet beginnen.

Wat er ook bestaat is dat je vooraf alle theorie thuis doet, inclusief een theoretisch examen.
Als je dat al klaar hebt dan hoef je op je vakantiebestemming alleen nog de praktijk te doen en dat kan dan vaak in een dag of 3 a 4. Dan win je dus wel tijd op je vakantie en is een aanrader.

Meer over Noord-Sulawesi, Manado en excursies

Hoe kom je er?

Als je nog niet in Indonesië bent, is de beste manier om Manado te bereiken via Singapore.
 Dit is mogelijk met SCOOT airlines. Het normale schema van SCOOT is vier rechtstreekse vluchten per week van Singapore naar Manado op maandag, woensdag, vrijdag en zaterdag. In drukke periodes komt er soms een vijfde vlucht bij.
 Aangezien SCOOT een dochter is van Singapore Airlines, kunt je het beste met Singapore Airlines naar Singapore reizen. Het ticket naar Manado is dan veel goedkoper. Vanuit bijna elk westers en Aziatisch land zijn er dagelijks vluchten naar Singapore. Maar je kunt natuurlijk ook met andere luchtvaartmaatschappijen naar Singapore.

Een andere manier om hier te komen is via Jakarta. Veel landen en luchtvaartmaatschappijen vliegen direct op Jakarta. Guaruda heeft prima directe vluchten vanaf Schiphol, Amsterdam en vandaar direct naar Manado. Een ander goed alternatief is om via Denpasar op Bali te vliegen. Vanaf vele internationale luchthavens zijn er vaak (goedkope) vluchten naar Denpasar. Vanaf Denpasar is het ook eenvoudig een lokale vlucht naar Manado te boeken. Of direct of via Makasar (Ujung Pandang).

Eenmaal aangekomen in Manado, is het ongeveer 1 tot 1,5 uur naar het resort. Afhankelijk van het verkeer.
 Als je verblijf 5 nachten of langer is, zijn de transfers van en naar de luchthaven inbegrepen in de kamerprijs en staat er een auto voor je klaar op de luchthaven. De chauffeur staat buiten bij de aankomsthal en draagt een bord met je naam erop.
 Als je minder lang blijft, kunnen we altijd een auto en chauffeur voor je regelen. Alternatief is om een taxi te nemen. Ze zijn volop beschikbaar op de luchthaven en weten ons te vinden!

Manado

Manado is de hoofdstad van Noord-Sulawesi en met haar ongeveer 600.000 inwoners meer dan een middelgrote stad. Met aan de ene kant de Celebes Zee (met het Bunaken Marine Park) en aan de andere kant prachtig groen begroeide hooglanden en uitstekende vulkaan toppen, biedt Manado ook één van de meest welvarende en spectaculaire aangezichten die in Indonesië te vinden zijn.

In Manado is vrijwel alles te krijgen. Er zijn veel hele moderne shopping malls, maar ook nog veel oude traditionele kleine winkeltjes. En heel veel plekken om te eten, want Mandonesen houden daar erg van! Manado zelf is verder niet een hele bijzondere stad wat betreft mooie bouwwerken. Veel historische gebouwen zijn er niet. Deels is dit door een stevige aardbeving gekomen die rond 1860 veel schade bracht. De wederopbouw door koloniaal Nederland is snel en efficiënt gedaan en moest vooral praktisch zijn. Het eerste dat in Manado opvalt zijn de vele kerken. Van het vliegveld tot ons resort kun je er meer dan 100 tellen!

Het Minahasa district

Het Minahasa district vormt het achterland van Manado en herbergt zeer vruchtbare gronden. De cultivatie van kokosnoot, kruidnagel en nootmuskaat heeft in het verleden grote rijkdom gebracht in Manado en de Minahasa. Geen wonder dat in de koloniale tijd, Nederland in Manado, een strategisch en belangrijk fort had. Helaas is er van het fort nu niets meer over.

Wij organiseren een tour door dit gebied. We gaan dan naar de top van een vulkaan, bezoeken heetwaterbronnen, je ziet lokale ambachten als pottenbakken en houten huizenbouw. Maar ook gaan we naar de markt van Tomohon. Daar zie je veel landbouw gewassen, van pinda’s tot kool en van kruidnagel tot nootmuskaat. Lunch hebben we bij het meer van Tondano.

Het regenwoud van Tangkoko

Het regenwoud van Tangkoko ligt aan de andere kant van Noord-Sulawesi, in de buurt van Bitung. We gaan er heen met de auto in ongeveer 2 uur. Hoe laat we er heen gaan hangt een beetje af van wat je wilt zien. Om te voorkomen dat het wildleven te veel verstoord raakt door bezoekers, zijn er bepaalde blokken waarin je naar binnen kunt. In het algemeen is in de middag het beste tijdstip om te gaan. Dit is omdat één van de grote attracties, het Tarsius aapje oftewel Spookdiertje, zich vaak pas tegen schemer laat zien.

Eenmaal in Tangkoko, hebben we eerst lunch. Vaak zit hier al een groep van zwarte Makaken. Na de lunch trekken we het woud in tot schemer. Andere interessante dieren zijn bijvoorbeeld neushoorn vogels en kuskus beer. Verder zijn er prachtige grote bomen en is er veel andere interessante vegetatie te zien. We zijn om een uur of 6 weer terug.

Wildwatervaren

De meest populaire route is de Nimanga trip. Deze trip wordt niet door ons georganiseerd, maar een bedrijf dat daarin is gespecialiseerd. Rond 9 uur in de morgen word je opgepikt met een auto en een uur later zit je in de boot. De hele trip duurt ongeveer 6 uur waarvan 3 uur op het water. De 9 km lange riviertocht gaat door prachtige landschappen en heeft een paar spectaculaire stroomversnellingen. Ook goede kansen om zwarte makaak apen te zien en veel verschillende soorten ijsvogels.

Meer informatie over de tours en excursies van LumbaLumba Resort.

Boek een groepsrondreis Sulawesi bij Sawadee!